منطقه بختگان اولین بار طبق مصوبه شماره ۷ مورخ ۱۳۴۷/۱۲/۹ شورای عالی تظارت بر صید به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید و سپس در سال ۱۳۵۴ به عنوان پناهگاه حیات وحش مصوب شد و در سال ۱۳۷۴ قسمتی از پناهگاه به عنوان پارک ملی بختگان اعلام گردید.
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان با وسعت هر یک به ترتیب ۱۷۵۳۴۶ هکتار و ۱۵۳۷۶۷۱ هکتار در ۷۰ کیلومتری غرب نی ریز فارس واقع گردیده است. تالابهای طشک و بختگان از بزرگترین و پرآب‌ترین دریاچه‌های کشور محسوب می‌شوند.( البته در حال حاضر چند سال پیاپی است که این تالابها با خشکسالی و کم آبی مواجه بوده و تقریبا بطور کامل خشک شده اند) این دو دریاچه درسالهای پرباران گسترش یافته و به هم می‌پیوندند. طشک و بختگان و مناطق کوهستانی بین آنها و جزایر متعددی که دراین دو تالاب وجود دارند مجموعه طبیعی بسیار با ارزشی را بوجود آورده اند.
این تالاب به علت دارا بودن جزایر کوچک و بزرگ از مکانهای مهم زادآوری پرندگانی چون کفچه نوک، فلامینگو، کاکایی صورتی و…. می‌باشد به همین جهت توسط توسط سازمان بین المللی حیات پرندگان به عنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده شده و همچنین در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. تاکنون در این تالابها ۹۵ گونه پرنده که اغلب مهاجر زمستان گذران هستند شناسایی شده است. این تالاب در ذخیره سازی آب برای اراضی کشاورزی حاشیه تالاب بسیار مهم است. همچنین این تالاب از مناظر و چشم اندازهای بدیع و بی نظیری به منظور جذب گردشگران داخلی و خارجی برخوردار است. به گفته هانس لوفلر، محقق اتریشی: این تالاب از معدود تالابهای جهان است که در زمستان آب شیرین در سمت شرق آن و در تابستان آب شور در سمت غرب آن در جریان است. ویژگی بی همتایی که در هیچ کجای دنیا یافت نمیشود.
حداقل ارتفاع منطقه ۱۵۵۸ و حداکثر ارتفاع آن ۲۵۵۰ متر می‌باشد. رشته کوههای عظیم زاگرس در استان فارس ارتفاع خود را ازدست داده و به صورت رشته کوههای پهناوری گسترده می‌شوند. امتداد رشته کوههای اطراف دریاچه غربی – شرقی بوده که از افزایش این کوهها مخروط افکنه هایی وسیع ایجاد میشود که محل برداشت منابع آب زیر زمینی و همچنین کشت و زرع می‌باشند. از مهمترین ارتفاعات منطقه می‌توان به کوههای پیچکان، چاه روغنی و نا انجیر در شمال و کوههای صادق آباد، خانه کت در جنوب دریاچه بختگان اشاره کرد.
از نظر زون‌های زمین شناسی ایران، منطقه دروزون زاگرس و بخش کوچکی از آن در زون سنندج سیرجان واقع است. از پدیده‌های مهم زمین شناسی که در منطقه ظهور یافته است سطوح چینه بندی، دگردیسی، درزها و تعدادی گسل و چین خوابیده و گنبد نمکی است از جمله گسل طشک، گسل نا انجیر، طاقدیس بیچکان و گنبد نمکی در شمال خانه کت.
از مهمترین منابع تأمین کننده آب دریاچه‌های طشک و بختگان رودخانه کر می‌باشد. چشمه گمبان واقع درشمال غربی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان در فصول پر باران دریاچه طشک را تغذیه می‌کند. رودخانه کر نیز ۵ کیلومتر قبل از ریختن به دریاچه بختگان به دو شاخ تقسیم میشود و به همین دلیل این منطقه را دو شاخ کربال می‌نامند و هر شاخه در محل ورود به دریاچه مانند شبکه مویرگی به چندین شعبه تقسیم شده و منطقه گسترده ای را فرا می‌گیرد در این منطقه ابتدا گزستانها و سپس نیزارهای وسیعی پدید آمده است.
چشمه‌های منطقه عبارتند از: چشمه هل، چشمه باغو، چشمه آخوندو، چشمه لیاب، چشمه ریزآب، چشمه بی بی فاطمه، چشمه قلمو، چشمه باغ قاضی، چشمه ناانجیر، چاده دراز، چشمه مقنعه سر، چشمه بیدمشک، چشمه امامزاده، چاه بیوک.
دریاچه طشک که در شمال دریاچه بختگان قرار گرفته وسعت کمتری دارد اما از نظر شرایط طبیعی با دریاچه بختگان تفاوتی ندارد. ده جزیره بزرگ و کوچک در این دریاچه دیده میشود که از نظر تخم گذاری پرندگان بویژه پلیکان‌ها حائز اهمیت می‌باشد.
جاذبه‌های اکوتوریستی: پرتگاهها، صخره ها، دره‌های عمیق، منظره‌های ویژه کوهها و صخره‌ها که باتوجه به توپوگرافی منطقه حائز اهمیت بوده و جلب نظر می‌نماید. گردنه هل و باغو، تنگ زرد، شهر پازن، وجود بناهای قدیمی و آثار باستانی، کاروانسرای شاه عباسی و قدمگاه خضر نبی در جنوب پناهگاه حیات وحش بختگان که با وجود چندین چشمه کوچک در محل طبیعت زیبای آن دو چندان میشود.
پوشش گیاهی منطقه :
به طور تقریبی ۱۳۰۰۰۰ هکتار کوه، دشت و دامنه بین دو دریاچه واقع گردیده که به اضافه کوههای خانه کت در جنوب دریاچه بخش کوهستانی پناهگاه را تشکیل می‌دهند. در این مناطق درختان و درختچه‌های بنه، بادام کوهی، تنگرس، کیکم و قیچ دیده میشود. در منطقه باغو در دشت ساحلی درختچه‌های قیچ به صورت یک نوار پهن تا ادامه کوه روییده است.
بالاتر از این نوار پوشش متراکمی از درمنه به چشم می‌خورد. جنگل‌های بلوط زاگرس در این منطقه به علت کاهش ارتفاع و افزایش درجه حرارت به جنگل‌های بنه و بادام کوهی تبدیل می‌شوند. از شمال دریاچه طشک تا حوالی ارسنجان بخشی از انبوه‌ترین جنگل‌های بنه استان دیده میشود که این پوشش تنها در مناطق کوهستانی دور از شهر و دسترس بومیان پابرجاست و دشت‌ها همه به زیر کشت رفته اند.
گونه‌های شاخص جانوری:
از میان حیات وحش مهره دار تعداد ۴۶ گونه از رده پستانداران، ۲۱۸ گونه از رده پرندگان، ۳۶ گونه از رده خزندگان، ۳ گونه از رده دوزیستان و تعداد ۲۳ گونه ماهی در پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان زندگی می‌کنند. پرندگان دشتزی نظیر کبک، تیهو، هوبره کنار تالاب و دیگر پرندگان آبزی، قوچ ومیش و کل وبز از حیوانات شاخص کوهستانی منطقه اند.
قوچ ومیش و کل و بز: تنگ گور، ارتفاعات هل و باغو، تنگ شور، ریزآب
هوبره: کشتزارها و کفه شور
کبک و تیهو: تمام نقاط منطقه
فلامینگو و درنا: حوالی دریاچه طشک و بختگان
کفچه نوک، کاکایی و اگرت: دریاچه طشک و بختگان
جاذبه‌های گیاهی:
انواع دیاتومه‌ها وجلبکها,انواع گیاهان شورپسند گز و نی ودرمناطق خشکی ارس ,بنه,تنگس,قیچ ,بادام کوهی , آویشن , کاکوتی و باریجه می‌باشد.
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان به واسطه وجود دو تالاب طشک و بختگان و ارتفاعات موجود در آن، از تنوع رویشگاهی زیادی برخوردار است. بهگونه ای که بیش از 400 گونه گیاهی در قالب 47 تیپ در آن شناسایی شده اند که از این مجموعه حدود 30 گونه فهرست سرخ IUCN قرار دارند. گونه‌های درختی بارز منطقه عبارتند از: پسته وحشی، بادامک، انجیر، پسه، کلخونگ،تنگرس و ... .
به طور کلی مجموعه بختگان (پناهگاه حیات وحش و پارک ملی) را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد:
1. دریاچه‌ها و تالابها
2. مناطق دشتی و کوهستانی واقع در بین دریاچه‌های بختگان و طشک و اراضی مجاور آن
3. مناطق کوهستانی واقع در جنوب دریاچه بختگان
مجموعه این سه بخش ساختار کلی سیمای محیط طبیعی منطقه را به تصویر می‌کشند.
منشا آب دریاچه :
رودخانه‌ی کوچک «سیوند» در دره ای به نام «سیوند» یا («تنگه بلاغی») جریان دارد. «سیوند» نام روستایی بزرگ و خوش‌آب و هوا در مسیر راه شیراز به اصفهان (در میانه راه تخت جمشید به پاسارگاد) می‌باشد. سیلاب رود «سیوند» در انتهای مسیر خود به رود «کُر» پیوسته و از آن جا به دریاچه «بختگان» می‌ریزد.
کاهش میزان آب ورودی :
هم اکنون میزان ورودی آب رودخانه کُر به دریاچه بختگان بسیار اندک و حتی گاهی به صفر می‌رسد (مقداری از آب کُر در گذشته به دلیل ساختن سد «درود زن» کم شده است)، در نتیجه ورودی آب دریاچه تنها محدود به سیلاب‌های منطقه (آباده طشک،شهرستان بختگان، خیر، نی ریز ، خرامه و ارسنجان) می‌باشد.
اثرات زیست‌محیطی :
به دنبال این رویداد، پیوستگی میان دو دریاچه طشک و بختگان برای همیشه از یبن خواهد رفته و نتیجه آن خشک شدن دریاچه بختگان خواهد بود. اندکی پس از آن دریاچه طشک هم به خاموشی فرو خواهد رفت؛ چرا که هم اکنون شوری دریاچه طشک به ۱۲۰۰ واحد رسیده است که حدود ۴ برابر سال‌های پرآب گذشته می‌باشد.
دریاچه‌ی بختگان به دلیل برخورداری از 3 ویژگی ارزشمند، یکی از 105 منطقه‌ی مهم زیست پرندگان در کشور هم محسوب میشود.
این ویژگی‌ها عبارتند از:
به طور منظم تعداد قابل توجهی از گونه‌های در خطر تهدید جهانی را نگهداری می‌کند.
به طور منظم یک درصد از گونه‌های منطقه جغرافیای زیستی یا مسیر مهاجرت یا جمعیت خاورمیانه (تنها پرندگان آبزی و دریایی) را نگه می‌دارد .
به طور منظم 20 هزار (و یا بیشتر) از پرندگان آبزی را نگه می‌دارد.
عوامل تهدید کننده:
جلوگیری از ورود آب از بالا دست به منطقه؛
وجود مستثنیات و تغییر کاربری اراضی؛
وجود معادن و همچنین شکار و صید غیر مجاز نام برد.
منبع :
http://parvazin.ir
http://fa.wikipedia.org/
http://www.iew.ir/1391/06/09/945
http://www.ichto.ir/
